Elektrik Stansiya növləri Nələrdir?
Elektrik Stansiya növləri Nələrdir?
Stansiya Nədir?
İnsanların gündəlik həyatda elektrik imtina edilməyən bir enerjiolmuştur. Demək olar ki, hər alət / maşın üçün elektrik lazımlı birenerjidir. Təbiətdəki başqa bir maddədən elektrik enerjisi üretenkuruluşlara stansiya deyilir. 3 cür stansiya var.
Elektrik stansiyaları, başqa enerji formalar (istilik, nüvə, hidravlik, geotermal, günəş, külək, gelgit və s) elektrik enerjisinə dönüştürmekamacıyla bir araya gətirilmiş donanımlardan ibarət işletmelerdir.Çağımızda böyük güclü sənaye təchizatların əksəriyyəti, hidravlik və istilik (klassik və nüvə) stansiyalardan meydana gəlməkdədir . Növü nə olursaolsun, hər elektrik stansiyası, təməl olaraq bir enerji qaynağı, hareketlendirici bir cihaz, bir cərəyan və bir dönüştürmeistasyonundan meydan gəlir
stansiya növləri
1.Hidroelektrik Stansiya
2.Termik Stansiya
3. Nüvə Stansiya
Yurdumuzda hansı növ elektrik stansiyaları var?
Ölkəmizdə yalnız istilik və hidroelektrik stansiyaları var.
1.Hidroelektrik stansiyanın: hidroelektrik stansiyalar ilə elektriküretimi, dünyada ümumi elektrik istehsalına təxminən% 23 oranındakatkıda var. Hidroelektrik stansiyaları ilə enerji üretimiiçin uyğun coğrafi şərtlərin təmin edilməsi lazımdır. Günümüzkoşullarında mövcud hidroelektrik tutumun böyük bir bölümühali hazırda istifadə edilməkdədir. Türkiyə baxımından enerjinin vəziyyəti elealındığında, bəzi qaynaqlar baxımından şanslı bir ölkə olduğumuz ortayaçıkmaktadır. Xüsusilə Cənubi və Şərqi Anadolu bölgelerimizdehidroelektrik stansiyalar sayəsində istehsal edilən elektrik enerjisiküçümsenemez. Qurulması planlaşdırılan və ya tikintisi davam edən birçokhidroelektrik stansiyaları, Türkiyənin gələcəyinə damğa vuracaktır.Hidroelektrik stansiyalar, təmiz enerji qaynaqları arasındadeğerlendirmek lazımdır.
Ölkəmizdəki axar suların hidroelektrik potensialının geliştirilmesiamacı ilə 485 ədəd hidroelektrik stansiya (hes) projesiningeliştirilmesi planlaşdırılmış var. Bu işlər sonucundaülkemizin akarsularının ümumi heyəti gücü 34592 MW, hidroelektrikenerji potensialı isə 122332 GWh olaraq hesablanmışdır. 1999-ci ilin sonuitibariyle inkişaf etdirilərək işlətməyə açılan 113 ədəd hes projesinintoplam heyəti gücü 10631 MW olub, enerji istehsal gücü yıldaortalama 38493 GWh'dır. Bu isə ümumi hidroelektrik potensialın ancaq% 31i hazırlandığını göstərir. Bu nisbət hələ də tikintisi devametmekte olan ümumi 4246 MW heyəti gücündə və 14020 GWh enerji üretecekolan 38 ədəd hes layihəsinin tamamlanaraq istismara alınması ilə% 43'eulaşacaktır.
DSİ Türkiyədə su qaynaqlarını inkişaf layihələrini, reallaşdırmaqdan məsul təşkilatdır. Hidroelektrik enerji üretecekprojeleri inkişaf etdirməkdədir. Türkiyədə bu günə qədər 125 hidroelektriksantral işlətməyə alınmışdır. Türkiyədə bu günə qədər istismara alınan11643 megawatt heyəti gücdəki hidroelektrik stansiyalarında ildə ortalama42,2 milyard kilowatt saat enerji istehsal edir. DSİ tərəfindən inşaedilen hidroelektrik stansiyaların ümumi heyəti gücü 9912 megawatt'dır.DSİ tərəfindən inşa edilən hidroelektrik stansiyalarında ildə ortalama35,7 milyard kilowatt saat enerji istehsal olunur. 40,5 milyard kilowattsaat enerji istehsal edəcək 102 hidroelektrik stansiyanın tikintisi DSİ yatırımprogramında var. DSİ dünyanın ən böyük su proyektlərindən biriolan GAPin da reallaşdırır. GAP 'da 22 anbar, 19 hidroelektriksantral inşa ediləcək olub, 9 anbar və 5 hidroelektrik stansiyanın inşasıtamamlanmıştır. GAP'da tamamlanan hidroelektrik stansiyalarında, 20 milyarkilowatt saat enerji istehsal olunur. Davam edən layihələr ilə 7 milyarkilowatt saat daha enerji çıxarılacağı bildirilir.
Hidroelektrik stansiyalarının istehsalı çox pahalıdır.Buna qarşı, elektrik enerji istehsalı asan və ucuz olması üzündən ən çox tercihedilen santrallerdir.Ülkemizin, bol yağış alan iqlimi və akarsularınınbolluğu səbəbiylə bir çox anbar edilmiş və hidroelektrik santrallerikurulmuştur.Atatürk, Keban, Gökçekaya, Hirfanlı, Oymapınar, Sariyar , Karakaya əhəmiyyətli hidroelektrik santrallerimizdir
2.TERMİK stansiyanın: yanmaqla ortaya çıxan istilik enerjisindən elektrikenerjisi çıxaran mərkəzə istilik stansiya deyilir. .Yanma, Bir qazan yadabuhar ürecinde həyata keçirilir və suyun buxara emal, dahasonrada bunun yüksək təzyiq altında (160 bar), yükseksıcaklıkta (550'C) çox ısıtılmasını təmin edər. Buxar əvvəl türbinin yüksekbasınçlı hissəsində və daha sonra yenidən çox isidildikdən sonra orta vealçak təzyiqli hissələrdə genişləndirir. Bir-birini izləyən bu genişlemelersırasında istilik enerjisi mexaniki enerjiyə çevrilər. Kondansatördesoğutulunca su yenidən köhnə halına keçər; Turbine çəkdiyi buharlaçalışan bir yenidən istilik bölümüyse suyun istiliyini yüksəldib kazanagönderir. Buxar və su bir bağlı dövrə halında gəzdikləri üçün, buçevrim sonsuza qədər yenilenir.
Duman qazan çıxışında böyük nisbətdə istilik itirir və havaya verilir; Beləcə yanma hadisəsi reallaşar. Kömürlə işləyən stansiyalarında dumanındaha sonra elektrostatik qurğular köməyiylə tozu alınır və bacadandışarı atılır. Bu vaxt turbini yaradılan mexaniki enerji biralternatöre ötürülür və burada elektrik enerjisinə dönüştürülür.Türbo-Dəyişən cərəyan qrupunun uzunluğu 600 mega voltluq bir güc üçün bazen50m'aşar; verilən elektrik akımıysa 20 000 voltluq bir gərginlik altında19 200 amper çatar. Müasir bir istilik stansiyanın səmərəsi% 40dolayındadır.
Termik stansiyalarında istifadə yanacaqlar mazut, qaz və kömürdür. Mazotiçi lazımlı olan obyektlər sadə tesislerdir; mazut 30000-40000mküphacimli, silindr formasında metalik anbarlarda saxlanılır. Depolardanalınıp isidilən mazut püskürdülməsi burner aktarılır.Gaz kullanımıiçin lazımlı olan təchizatlar çox az saydadır; Qaz brülörleregönderilmeden əvvəl yalnız genişləndirilir, filtrdən keçirilir veısıtılır.
Termik stansiyalarında kömür istifadəsi; üçün zəruri olan obyektlər qaz yada mazota nisbətlə çox daha əhəmiyyətli və böyükdür. Burada xüsusilə kömüründemiryolu, akarsu ya da dəniz yolu ilə stansiyaya gətirilməsi, boşaldılması, saxlanılması, stansiya sahəsi içində dolaştırılması vekazana verilməsi üçün lazımlı obyektlər edilməlidir. Kömür əvvəl tozhaline yetirildikdən sonra, əvvəldən mazotla 500'C'a qədər ısıtılmışolan yanma otaqlarının brülörlerine qüvvətli bir hava akımıylagönderilir. Bu otaqların neçə yüz m küp'ü tapan bir həcmi və birkaçbin m kvadrat böyüklüyündə bir istilik sahəsi vardır. Böyük bir termiksantralin kömür istehlakı gündə 3 000 T'u aşar.
Istilik stansiyaları içində linyitli olanlar digərlərindən çox daha önemlive güclü olub, ölkəmizin ümumi elektrik istehsalı içində linyit dayalıtermik stansiyaların pulu gedərək artmaktadır.Yerli enerjikaynaklarımız içində indiki vaxtda də əhəmiyyətini qoruyan linyityatakları, ölkəmizin dərhal hər yerində bulunmaktadır.En böyük linyityatakları, Afşin-Elbistan, Muğla, Soma , Tunçbilek, Seyitömer, Konya, Beypazarı, Adana Tufanbeyli və Sivas hövzələrində var olub, heyəti istilik stansiyaları də bu bölgələrdə yer almaktadır.Ülkemizde 177adet sahədə görünür 7,3 milyard ton linyit ehtiyatının 3,4 milyardını
1100 Kcal / kq ətrafında istilik dəyərə sahib olan Afşin-Elbistan linyitlerioluşturmaktadır. Linyit, mənzil sektorunda, istilik stansiyalarında vesanayi sektorunda geniş istifadə olunur. Keyfiyyətli olanlarkonut və sənaye sektorlarında aşağı istilik qiymətli olanlar isə termiksantrallerde istehlak edilməkdədir. Linyit böyük qisimi aşağı kaliteliolduğundan% 77 'dən çoxu istilik stansiyalarında istifadə edilməkdədir.
Kangal Termik Santrali
3.Nükleer Stansiya: Bu stansiyalarda yüksək təzyiqli buxarla turbinlər qayıdacaqdır. Buxarı əldə etmək üçün enerjidən istifadə edilir.
1939-ci ildə elm adamları, radioaktiv element olan uranyumunötronlarla bombardman edərək daha kiçik kütləli fərqli iki çekirdeğebölmeye başarmışlardır.Bu bölünmə zamanı kütlə itkisindən ötəri çokbüyük enerjinin ortaya çıktğı görülmüştür.Bu enerjiyə nüvə enerjidenir.
Reaktorları, idarəli nüvə enerji istehsal edən sistemlərdir.
Uran yanacaq çubuqları reaktörün ürəyini oluşturur.Buradan çıkanenerji, ürəyin ətrafında dolaşan suyu ıstır.Yüksek təzyiq altındaısıtılan su, buxar jeneratöründeki suyu istilədərək buharlaştırır.Bubuhar elektrik çıxaran generatoru turbinlərindən, onlar da rotorudöndürür.Bir nüvə reaktörde enerji çevrilməsi aşağıdakı kimi olur.
Nüvə Enerji =} İstilik Enerjisi =} Hərəkət Enerjisi =} Elektrik Enerjisi
Nüvə reaksiyaları fisyon və füzyon olmaq üzrə iki şəkildə olur.
Generatorlar, mexaniki enerjiyə elektrik enerjisinə çevirən aletlerdir.Doğru axın jeneratörlerine dinamo, alternativ axın jeneratörlerine isealternatör deyilir.
Generator; böyük bir elektromıknatıs (statör) ilə bunun kutuplarıarasına yerləşdirilmiş və dəmir nüvə üzərinə çox sayda mis telsarılmış dönər coil (rotor) olmaq üzrə iki ana hissədən ibarətdir.
Elektromıknatısın N qütbündən S qütbünə gedən maqnetik sahəsi kuvvetçizgilerinin bir tellə kəsilməsi ilə elektrik cərəyanı meydana gələr. Bobi tamdevir etməsi əsnasında bu qüvvət xəttləri, iki tərəfdə bir kezkesildiği üçün axını cüt istiqamətlidir.
Bu axın alternativ axındır və statör üzərindən xarici dövrəyə alınır.Ülkemizde istifadə alternativ axın saniyədə 100 dəfə istiqamət dəyişdirir.
1.Fisyon (bölünmə, parçalanma)
Ağır bir neytron taneciğinin atom nüvələrini toqquşması sonucundabirbirine yaxın kütləli qərarsız iki nüvəyə bölünməsi hadisəsidir.
Fisyon əsnasında üç dənə neytron və enerji ortaya çıxar. Bu nötronlarında başqa bir nüvəyə çarparaq yeni nüvə bölünmələri meydanagetirmeleri, zəncirləmə bir şəkildə davam eder.Açığa çıxan bu büyükenerji, atom bombasının təməlini meydana gətirər.
Reaktorlarında nüvə reaksiyası idarəli bir şəkildə yavaşlatılarak davamlılıq təmin edilər.
2.Füzyon (Birləşmə, Kaynaşma)
Yüngül iki nüvənin, uyğun şərtlərdə birləşərək daha ağır və qərarlı bir nüvəyə çevrilməsi hadisəsinə isə füzyon deyilir.
Füzyon əsnasında ortaya çıxan enerji, hidrogen bombası ilə günəşdəki hadisələrin təməlini meydana gətirər.
Füzyon enerjisi hələ təcrübi aşamadadır.Henüz enerji qaynağı olarakgünlük həyatımıza girmemiştir.Füzyon hadisəsinin başlaması üçün çox yükseksıcaklıklara ehtiyac vardır.Bunlar xaricində füzyon hadisəsini kontrolaltına almaq olduqca zordur.Ancak bu mövzudakı işlər devametmektedir.İlerde füzyon reaktorlarında də yapılacaktır.Yirmi birinciyüzyılda insanoğlunun enerji ehtiyacı füzyon hadisəsindən qarşılana bilər.
Ölkəmizdə nüvə stansiya yoxdur.
Stansiyaların ətraf mühitə təsirləri:
1. Termik stansiyanın: Termik stansiyalar keyfiyyətsiz linyit yataklarıiçin ətraf çirkliliyinə səbəb olur. Istilik stansiyaların bacalarındançıkan kükürd, azot və karbon oksidləri havada su buxarı ilə birleşerekasit yağışlarını oluştururlar.Toprağın və suların çirklənməsinə nedenolurlar; tullantı maddə olan küllərin həddindən artıq təcrübəsi torpağın kirlenmesinesebep olur.Uçucu külləri tutmaq üçün bacalarına ilişən filtrlər çoğukez qeyri-kafi qalar və atmosferi murdar, Həddindən artıq ətraf problemlərinə nedenolduklarından seçim edilməməsi lazımdır. Lakin ölkəmizdə elektrikenerjisi ehtiyacını qarşılamaq üçün vazgeçemeyeceğimiz enerji üretimkaynağıdır.
Termik stansiyalardan başqa hidroelektrik, nüvə stansiyalar kimi elektrik enerjisi istehsal edən stansiyalar vardır.
Yaxşı yanları: Yanacağı ucuzdur. Yanacağın taşınabildiği hər yerə qurula bilər. Quruluş xərcləri azdır.
Səhv yanları: Çox həddindən artıq su hava və torpaq çirkliliyinə səbəb olurlar.
Termik stansiyanın Yerinə;
a-) Modem texnologiya ilə təhlükəsizlik ön plana alınaraq qurulmuş nüvə stansiyaları,
b-) hidroelektrik stansiyalar,
c-) Günəş şüalarından, küləklərdə, dalğalardan və yer altı sıcaksularından (geotermal enerji) əldə ediləcək enerji santrallerikurulmalıdır.
2.Nükleer stansiyanın: Yığılan bölünmə məhsullarının pozucu etkisindenötürü, yanacağın bir müddət sonra reaktor alınması gerekir.Ardındanreaktör, bir neçə ay * soyumağa * bırakılır.Bu vaxt radyoaktifliğinin birbölümünü itirən yanacaq, möhkəm bir qoruma altında, yenidən işlenmesiiçin əlaqədar tesis'e taşınır.Orada, kimyəvi təhlil yolu ilə, artıkta qalmış uran və plutonium çıxarılır.
Əməliyyatlar əsnasında ortaya çıxan kripton və ksenon kimi bölünmə məhsulları, birbaşa atmosferə bırakılır.Öteki məhsullar, suyla qarışdıraraq yadeniz'e boşaldılır ya da yeraltına pompalanır.Radyoaktif artıqlar, beton hüceyrələrdə saxlanan paslanmayan poladdan böyük kazanlardada anbar edilebilir.Radyoaktif artıqların təmizlənməsi üçün, bunlarıncamsı maddələrə çevrilməsi və diqqətlə seçilmiş geoloji yapılarıniçinde saxlanması təklifləri də var.
Dünyamızda digər enerji qaynaqlarının tükənməsi, buna qarşı enerjiihtiyacının artması ölkələri nüvə enerji kullanmayayöneltmektedir.Gelişmiş bir çox ölkədə nüvə stansiyalar vardır.Fakatbu reaktorlarında yaxşı tədbirlər alınmazsa nüvə sızıntılarolmaktadır.1986-ci ildə Sovetlər Birliyindəki Çernobıl nükleerreaktörünün partlaması nəticəsində yüzlərlə insan ölmüş və bir çoxu daradyoaktif sızıntılar səbəbiylə şikəst qalmışdır
Karbondioksidin atmosferdə yaratdığı təbəqə təsiriylə havanın aşırıısınmasına * istixana təsiri * adı verilir.Sera təsiri hadisəsində güneşışınlarının bir qismi tutularaq yer üzünə doğru soba etkisioluştururlur.Ve beləcə nüvə artıqların dağılması sürətlənər.
Dəyəri: Enerji stansiyaları xərc baxımından ən ucuzu termiksantrallerdir. Hidroelektrik və nüvə stansiyalar isə çox pahalıyapılardır. Nüvə stansiyaların təhlükəsindən və istilik santrallerinçevreye təsirindən ötəri ən çox hidroelektrik stansiyalar tercihedilmektedir.
Stansiya Nədir?
İnsanların gündəlik həyatda elektrik imtina edilməyən bir enerjiolmuştur. Demək olar ki, hər alət / maşın üçün elektrik lazımlı birenerjidir. Təbiətdəki başqa bir maddədən elektrik enerjisi üretenkuruluşlara stansiya deyilir. 3 cür stansiya var.
Elektrik stansiyaları, başqa enerji formalar (istilik, nüvə, hidravlik, geotermal, günəş, külək, gelgit və s) elektrik enerjisinə dönüştürmekamacıyla bir araya gətirilmiş donanımlardan ibarət işletmelerdir.Çağımızda böyük güclü sənaye təchizatların əksəriyyəti, hidravlik və istilik (klassik və nüvə) stansiyalardan meydana gəlməkdədir . Növü nə olursaolsun, hər elektrik stansiyası, təməl olaraq bir enerji qaynağı, hareketlendirici bir cihaz, bir cərəyan və bir dönüştürmeistasyonundan meydan gəlir
stansiya növləri
1.Hidroelektrik Stansiya
2.Termik Stansiya
3. Nüvə Stansiya
Yurdumuzda hansı növ elektrik stansiyaları var?
Ölkəmizdə yalnız istilik və hidroelektrik stansiyaları var.
1.Hidroelektrik stansiyanın: hidroelektrik stansiyalar ilə elektriküretimi, dünyada ümumi elektrik istehsalına təxminən% 23 oranındakatkıda var. Hidroelektrik stansiyaları ilə enerji üretimiiçin uyğun coğrafi şərtlərin təmin edilməsi lazımdır. Günümüzkoşullarında mövcud hidroelektrik tutumun böyük bir bölümühali hazırda istifadə edilməkdədir. Türkiyə baxımından enerjinin vəziyyəti elealındığında, bəzi qaynaqlar baxımından şanslı bir ölkə olduğumuz ortayaçıkmaktadır. Xüsusilə Cənubi və Şərqi Anadolu bölgelerimizdehidroelektrik stansiyalar sayəsində istehsal edilən elektrik enerjisiküçümsenemez. Qurulması planlaşdırılan və ya tikintisi davam edən birçokhidroelektrik stansiyaları, Türkiyənin gələcəyinə damğa vuracaktır.Hidroelektrik stansiyalar, təmiz enerji qaynaqları arasındadeğerlendirmek lazımdır.Ölkəmizdəki axar suların hidroelektrik potensialının geliştirilmesiamacı ilə 485 ədəd hidroelektrik stansiya (hes) projesiningeliştirilmesi planlaşdırılmış var. Bu işlər sonucundaülkemizin akarsularının ümumi heyəti gücü 34592 MW, hidroelektrikenerji potensialı isə 122332 GWh olaraq hesablanmışdır. 1999-ci ilin sonuitibariyle inkişaf etdirilərək işlətməyə açılan 113 ədəd hes projesinintoplam heyəti gücü 10631 MW olub, enerji istehsal gücü yıldaortalama 38493 GWh'dır. Bu isə ümumi hidroelektrik potensialın ancaq% 31i hazırlandığını göstərir. Bu nisbət hələ də tikintisi devametmekte olan ümumi 4246 MW heyəti gücündə və 14020 GWh enerji üretecekolan 38 ədəd hes layihəsinin tamamlanaraq istismara alınması ilə% 43'eulaşacaktır.
DSİ Türkiyədə su qaynaqlarını inkişaf layihələrini, reallaşdırmaqdan məsul təşkilatdır. Hidroelektrik enerji üretecekprojeleri inkişaf etdirməkdədir. Türkiyədə bu günə qədər 125 hidroelektriksantral işlətməyə alınmışdır. Türkiyədə bu günə qədər istismara alınan11643 megawatt heyəti gücdəki hidroelektrik stansiyalarında ildə ortalama42,2 milyard kilowatt saat enerji istehsal edir. DSİ tərəfindən inşaedilen hidroelektrik stansiyaların ümumi heyəti gücü 9912 megawatt'dır.DSİ tərəfindən inşa edilən hidroelektrik stansiyalarında ildə ortalama35,7 milyard kilowatt saat enerji istehsal olunur. 40,5 milyard kilowattsaat enerji istehsal edəcək 102 hidroelektrik stansiyanın tikintisi DSİ yatırımprogramında var. DSİ dünyanın ən böyük su proyektlərindən biriolan GAPin da reallaşdırır. GAP 'da 22 anbar, 19 hidroelektriksantral inşa ediləcək olub, 9 anbar və 5 hidroelektrik stansiyanın inşasıtamamlanmıştır. GAP'da tamamlanan hidroelektrik stansiyalarında, 20 milyarkilowatt saat enerji istehsal olunur. Davam edən layihələr ilə 7 milyarkilowatt saat daha enerji çıxarılacağı bildirilir.
Hidroelektrik stansiyalarının istehsalı çox pahalıdır.Buna qarşı, elektrik enerji istehsalı asan və ucuz olması üzündən ən çox tercihedilen santrallerdir.Ülkemizin, bol yağış alan iqlimi və akarsularınınbolluğu səbəbiylə bir çox anbar edilmiş və hidroelektrik santrallerikurulmuştur.Atatürk, Keban, Gökçekaya, Hirfanlı, Oymapınar, Sariyar , Karakaya əhəmiyyətli hidroelektrik santrallerimizdir
2.TERMİK stansiyanın: yanmaqla ortaya çıxan istilik enerjisindən elektrikenerjisi çıxaran mərkəzə istilik stansiya deyilir. .Yanma, Bir qazan yadabuhar ürecinde həyata keçirilir və suyun buxara emal, dahasonrada bunun yüksək təzyiq altında (160 bar), yükseksıcaklıkta (550'C) çox ısıtılmasını təmin edər. Buxar əvvəl türbinin yüksekbasınçlı hissəsində və daha sonra yenidən çox isidildikdən sonra orta vealçak təzyiqli hissələrdə genişləndirir. Bir-birini izləyən bu genişlemelersırasında istilik enerjisi mexaniki enerjiyə çevrilər. Kondansatördesoğutulunca su yenidən köhnə halına keçər; Turbine çəkdiyi buharlaçalışan bir yenidən istilik bölümüyse suyun istiliyini yüksəldib kazanagönderir. Buxar və su bir bağlı dövrə halında gəzdikləri üçün, buçevrim sonsuza qədər yenilenir.
Duman qazan çıxışında böyük nisbətdə istilik itirir və havaya verilir; Beləcə yanma hadisəsi reallaşar. Kömürlə işləyən stansiyalarında dumanındaha sonra elektrostatik qurğular köməyiylə tozu alınır və bacadandışarı atılır. Bu vaxt turbini yaradılan mexaniki enerji biralternatöre ötürülür və burada elektrik enerjisinə dönüştürülür.Türbo-Dəyişən cərəyan qrupunun uzunluğu 600 mega voltluq bir güc üçün bazen50m'aşar; verilən elektrik akımıysa 20 000 voltluq bir gərginlik altında19 200 amper çatar. Müasir bir istilik stansiyanın səmərəsi% 40dolayındadır.
Termik stansiyalarında istifadə yanacaqlar mazut, qaz və kömürdür. Mazotiçi lazımlı olan obyektlər sadə tesislerdir; mazut 30000-40000mküphacimli, silindr formasında metalik anbarlarda saxlanılır. Depolardanalınıp isidilən mazut püskürdülməsi burner aktarılır.Gaz kullanımıiçin lazımlı olan təchizatlar çox az saydadır; Qaz brülörleregönderilmeden əvvəl yalnız genişləndirilir, filtrdən keçirilir veısıtılır.
Termik stansiyalarında kömür istifadəsi; üçün zəruri olan obyektlər qaz yada mazota nisbətlə çox daha əhəmiyyətli və böyükdür. Burada xüsusilə kömüründemiryolu, akarsu ya da dəniz yolu ilə stansiyaya gətirilməsi, boşaldılması, saxlanılması, stansiya sahəsi içində dolaştırılması vekazana verilməsi üçün lazımlı obyektlər edilməlidir. Kömür əvvəl tozhaline yetirildikdən sonra, əvvəldən mazotla 500'C'a qədər ısıtılmışolan yanma otaqlarının brülörlerine qüvvətli bir hava akımıylagönderilir. Bu otaqların neçə yüz m küp'ü tapan bir həcmi və birkaçbin m kvadrat böyüklüyündə bir istilik sahəsi vardır. Böyük bir termiksantralin kömür istehlakı gündə 3 000 T'u aşar.
Istilik stansiyaları içində linyitli olanlar digərlərindən çox daha önemlive güclü olub, ölkəmizin ümumi elektrik istehsalı içində linyit dayalıtermik stansiyaların pulu gedərək artmaktadır.Yerli enerjikaynaklarımız içində indiki vaxtda də əhəmiyyətini qoruyan linyityatakları, ölkəmizin dərhal hər yerində bulunmaktadır.En böyük linyityatakları, Afşin-Elbistan, Muğla, Soma , Tunçbilek, Seyitömer, Konya, Beypazarı, Adana Tufanbeyli və Sivas hövzələrində var olub, heyəti istilik stansiyaları də bu bölgələrdə yer almaktadır.Ülkemizde 177adet sahədə görünür 7,3 milyard ton linyit ehtiyatının 3,4 milyardını
1100 Kcal / kq ətrafında istilik dəyərə sahib olan Afşin-Elbistan linyitlerioluşturmaktadır. Linyit, mənzil sektorunda, istilik stansiyalarında vesanayi sektorunda geniş istifadə olunur. Keyfiyyətli olanlarkonut və sənaye sektorlarında aşağı istilik qiymətli olanlar isə termiksantrallerde istehlak edilməkdədir. Linyit böyük qisimi aşağı kaliteliolduğundan% 77 'dən çoxu istilik stansiyalarında istifadə edilməkdədir.
Kangal Termik Santrali
3.Nükleer Stansiya: Bu stansiyalarda yüksək təzyiqli buxarla turbinlər qayıdacaqdır. Buxarı əldə etmək üçün enerjidən istifadə edilir.
1939-ci ildə elm adamları, radioaktiv element olan uranyumunötronlarla bombardman edərək daha kiçik kütləli fərqli iki çekirdeğebölmeye başarmışlardır.Bu bölünmə zamanı kütlə itkisindən ötəri çokbüyük enerjinin ortaya çıktğı görülmüştür.Bu enerjiyə nüvə enerjidenir.
Reaktorları, idarəli nüvə enerji istehsal edən sistemlərdir.
Uran yanacaq çubuqları reaktörün ürəyini oluşturur.Buradan çıkanenerji, ürəyin ətrafında dolaşan suyu ıstır.Yüksek təzyiq altındaısıtılan su, buxar jeneratöründeki suyu istilədərək buharlaştırır.Bubuhar elektrik çıxaran generatoru turbinlərindən, onlar da rotorudöndürür.Bir nüvə reaktörde enerji çevrilməsi aşağıdakı kimi olur.
Nüvə Enerji =} İstilik Enerjisi =} Hərəkət Enerjisi =} Elektrik Enerjisi
Nüvə reaksiyaları fisyon və füzyon olmaq üzrə iki şəkildə olur.
Generatorlar, mexaniki enerjiyə elektrik enerjisinə çevirən aletlerdir.Doğru axın jeneratörlerine dinamo, alternativ axın jeneratörlerine isealternatör deyilir.
Generator; böyük bir elektromıknatıs (statör) ilə bunun kutuplarıarasına yerləşdirilmiş və dəmir nüvə üzərinə çox sayda mis telsarılmış dönər coil (rotor) olmaq üzrə iki ana hissədən ibarətdir.
Elektromıknatısın N qütbündən S qütbünə gedən maqnetik sahəsi kuvvetçizgilerinin bir tellə kəsilməsi ilə elektrik cərəyanı meydana gələr. Bobi tamdevir etməsi əsnasında bu qüvvət xəttləri, iki tərəfdə bir kezkesildiği üçün axını cüt istiqamətlidir.
Bu axın alternativ axındır və statör üzərindən xarici dövrəyə alınır.Ülkemizde istifadə alternativ axın saniyədə 100 dəfə istiqamət dəyişdirir.
1.Fisyon (bölünmə, parçalanma)
Ağır bir neytron taneciğinin atom nüvələrini toqquşması sonucundabirbirine yaxın kütləli qərarsız iki nüvəyə bölünməsi hadisəsidir.
Fisyon əsnasında üç dənə neytron və enerji ortaya çıxar. Bu nötronlarında başqa bir nüvəyə çarparaq yeni nüvə bölünmələri meydanagetirmeleri, zəncirləmə bir şəkildə davam eder.Açığa çıxan bu büyükenerji, atom bombasının təməlini meydana gətirər.
Reaktorlarında nüvə reaksiyası idarəli bir şəkildə yavaşlatılarak davamlılıq təmin edilər.
2.Füzyon (Birləşmə, Kaynaşma)
Yüngül iki nüvənin, uyğun şərtlərdə birləşərək daha ağır və qərarlı bir nüvəyə çevrilməsi hadisəsinə isə füzyon deyilir.
Füzyon əsnasında ortaya çıxan enerji, hidrogen bombası ilə günəşdəki hadisələrin təməlini meydana gətirər.
Füzyon enerjisi hələ təcrübi aşamadadır.Henüz enerji qaynağı olarakgünlük həyatımıza girmemiştir.Füzyon hadisəsinin başlaması üçün çox yükseksıcaklıklara ehtiyac vardır.Bunlar xaricində füzyon hadisəsini kontrolaltına almaq olduqca zordur.Ancak bu mövzudakı işlər devametmektedir.İlerde füzyon reaktorlarında də yapılacaktır.Yirmi birinciyüzyılda insanoğlunun enerji ehtiyacı füzyon hadisəsindən qarşılana bilər.
Ölkəmizdə nüvə stansiya yoxdur.
Stansiyaların ətraf mühitə təsirləri:
1. Termik stansiyanın: Termik stansiyalar keyfiyyətsiz linyit yataklarıiçin ətraf çirkliliyinə səbəb olur. Istilik stansiyaların bacalarındançıkan kükürd, azot və karbon oksidləri havada su buxarı ilə birleşerekasit yağışlarını oluştururlar.Toprağın və suların çirklənməsinə nedenolurlar; tullantı maddə olan küllərin həddindən artıq təcrübəsi torpağın kirlenmesinesebep olur.Uçucu külləri tutmaq üçün bacalarına ilişən filtrlər çoğukez qeyri-kafi qalar və atmosferi murdar, Həddindən artıq ətraf problemlərinə nedenolduklarından seçim edilməməsi lazımdır. Lakin ölkəmizdə elektrikenerjisi ehtiyacını qarşılamaq üçün vazgeçemeyeceğimiz enerji üretimkaynağıdır.
Termik stansiyalardan başqa hidroelektrik, nüvə stansiyalar kimi elektrik enerjisi istehsal edən stansiyalar vardır.
Yaxşı yanları: Yanacağı ucuzdur. Yanacağın taşınabildiği hər yerə qurula bilər. Quruluş xərcləri azdır.
Səhv yanları: Çox həddindən artıq su hava və torpaq çirkliliyinə səbəb olurlar.
Termik stansiyanın Yerinə;
a-) Modem texnologiya ilə təhlükəsizlik ön plana alınaraq qurulmuş nüvə stansiyaları,
b-) hidroelektrik stansiyalar,
c-) Günəş şüalarından, küləklərdə, dalğalardan və yer altı sıcaksularından (geotermal enerji) əldə ediləcək enerji santrallerikurulmalıdır.
2.Nükleer stansiyanın: Yığılan bölünmə məhsullarının pozucu etkisindenötürü, yanacağın bir müddət sonra reaktor alınması gerekir.Ardındanreaktör, bir neçə ay * soyumağa * bırakılır.Bu vaxt radyoaktifliğinin birbölümünü itirən yanacaq, möhkəm bir qoruma altında, yenidən işlenmesiiçin əlaqədar tesis'e taşınır.Orada, kimyəvi təhlil yolu ilə, artıkta qalmış uran və plutonium çıxarılır.
Əməliyyatlar əsnasında ortaya çıxan kripton və ksenon kimi bölünmə məhsulları, birbaşa atmosferə bırakılır.Öteki məhsullar, suyla qarışdıraraq yadeniz'e boşaldılır ya da yeraltına pompalanır.Radyoaktif artıqlar, beton hüceyrələrdə saxlanan paslanmayan poladdan böyük kazanlardada anbar edilebilir.Radyoaktif artıqların təmizlənməsi üçün, bunlarıncamsı maddələrə çevrilməsi və diqqətlə seçilmiş geoloji yapılarıniçinde saxlanması təklifləri də var.
Dünyamızda digər enerji qaynaqlarının tükənməsi, buna qarşı enerjiihtiyacının artması ölkələri nüvə enerji kullanmayayöneltmektedir.Gelişmiş bir çox ölkədə nüvə stansiyalar vardır.Fakatbu reaktorlarında yaxşı tədbirlər alınmazsa nüvə sızıntılarolmaktadır.1986-ci ildə Sovetlər Birliyindəki Çernobıl nükleerreaktörünün partlaması nəticəsində yüzlərlə insan ölmüş və bir çoxu daradyoaktif sızıntılar səbəbiylə şikəst qalmışdır
Karbondioksidin atmosferdə yaratdığı təbəqə təsiriylə havanın aşırıısınmasına * istixana təsiri * adı verilir.Sera təsiri hadisəsində güneşışınlarının bir qismi tutularaq yer üzünə doğru soba etkisioluştururlur.Ve beləcə nüvə artıqların dağılması sürətlənər.
Dəyəri: Enerji stansiyaları xərc baxımından ən ucuzu termiksantrallerdir. Hidroelektrik və nüvə stansiyalar isə çox pahalıyapılardır. Nüvə stansiyaların təhlükəsindən və istilik santrallerinçevreye təsirindən ötəri ən çox hidroelektrik stansiyalar tercihedilmektedir.
Yorumlar
Yorum Gönder