nuvə enerjisi

NÜVƏ ENERJİ NƏDİR?

Atom nüvələrinin fisyonu ya da qaynaşması əsnasında ortaya çıxan enerjiyə nüvə enerji deyilir.

Eynşteyn, müəyyən miqdarda bir maddə ilə müəyyən miqdarda enerji arasında ekvivalentlik ol/tapıldığını

göstərmişdir. Daha açıq bir deyişlə m kütləli bir maddə yox olsa e=mc2 böyüklüyündə bir enerji açığa

çıxar. Bu düsturdakı c işıq sürəti, çox böyük bir ədəddir, bu səbəbdən də çox kiçik bir maddə kütləsinin yox

olması, çox böyük bir miqdarda enerjinin ortaya çıxmasına gətirib çıxarar.

Uran ya da plutonam kimi bəzi atomların nüvələri, neytron bombardmanına tutulduqlarında

partlamaqda və bu nüvələrdən çox daha kiçik kütləli, sayıla bilməyəcək qədər çox dənəcik verərək

parçalanmaqdadır. Partlama əvvəli və sonrasındakı dənəciklərin kütlələri arasındakı fərq, atom

nüvələrinin parçalanması əsnasında itən yeni enerjiyə çevrilən maddə miqdarıdır. Bu hadisəyə fisyon

(zəncirləmə reaksiyama) deyilir. Əgər bu hadisə çox sayda nüvədə eyni anda doğulsa, bir bomba əldə

edilər. Bu enerjini istifadə edilə bilər vəziyyətə gətirmək üçün, Nüvə reaktörlerde reaksiyama yavaşladılar. Beləcə

əldə edilən böyük enerjiylə bir maye isidilərək, elektrik enerjisi istehsalında istifadə edilər.

Nüvə Enerji Stansiyaları

Nüvə enerji stansiyaları, kömürlə işlə/çalışan istilik stansiyalarıdan çox fərqli deyil. İstilik stansiyalarıda

kömür yandırılaraq su qaynadılar beləcə əldə edilən buxar gücüylə bir turbin çevirilər və turbin elektrik

çıxarar. Nüvə enerji stansiyalarında isə, lazımlı istilik atomların bir reaktörde bölünməsiylə çıxarılar.

MAGNOX Tipi Stansiyalar: İstifadə edilə bilər miqdarda enerji çıxaran ilk reaktörler 1950lərdə İngiltərədəki

Calder Həlldə quruldu. Bu reaktörler əslində əsgəri məqsəd qoy plutonam çıxarmaq və Nüvə enerji

mövzusunda təcrübəm/təcrübə qazanmaq məqsədiylə qurulmuşdu; bunlarda elektrik istehsalını 1956-cı ildə başlandı.

Bu reaktörlerin, yavaşladıcıları Ferminin reaktöründe olduğu kimi grafitti; yanacaq olaraq, maqnezium

xəlitəsindən bir qab içinə yerləşdirilmiş təbii uran metalı istifadə edilir və sistem təzyiqli karbon

dioksitle soyudulurdu. Reaksiyama əsnasında ibarət olan/yaranan istiliyi əmən karbon dioksit bunu istilik dəyişdiricilərinə

daşıyır və istilik burada, elektrik çıxarmağa yarayan türbo-alternatörleri işlədəcək buxarı əldə etmək üçün

istifadə edilirdi.

PWR Tipi Stansiyalar: (Təzyiqli Su Soyutmalı Stansiyalar) Bu reaktörlerde yanacaq olaraq təxminən %3

nisbətində U-235 ehtiva edəcək şəkildə zənginləşdirilmiş və xüsusi xəlitədən edilmiş bir qutu içərisinə

yerləşdirilmiş uran dioksit istifadə edilər.

Yavaşladıcı və soyuducu olaraq da sudan faydalanılar. Nasosla vurulan su əvvəl reaktörde dolaşdırılar, sonra

istilənən su, istilik dəyişdiricisindəki ikinci bir su dövrəsində buxara çevrilər. Bu buxar isə turbinləri

çevirər və elektrik enerjisi çıxarılar.

BWR Tipi Stansiyalar: (Qaynar Sulu Reaktör) Bu tip reaktörlerde reaktörün ürək hissəs(n)i, yəni zəncirləmə

tepkimenin meydana gəldiyi hissə PWRinkiylə eynidir; amma bunlarda ikinci bir su sistemi yoxdur və

reaktörün soyutma dövrəsindən çıxan buxar doğrudan turbinlərə bəslənər. Nüvə enerji çıxaran çoxu

ölkələrdə bu tip stansiyalar istifadə edilər.