PC soyutma sistemi

Soyutma sistemi

     İndiki vaxtda yaşanan bir digər dəyişiklik isə kompüter texnologiyalarının sürətlə inkişafına paralel olaraq prosessorların artan istiləşmə problemləridir. Bu problemləri aşa bilmək, kompüter soyutma üsulları bilmək və tətbiq keçər.

soyuducuları:

     Ümumiyyətlə çox istilik istehsal edən, prosessor kimi paçalara ilişərlər. İstifadə edilən vəsait ümumiyyətlə alüminium, mis və ya hər ikisinin qarışığıdır. İstilik dağıtıcılarının iki əsas funksiyası vardır. Bunlardan ilki, istilik istehsal edən vəsaitin üzərinə ilişdiyi üçün çıxarılan istiliyin bir qismini emmektir. İstilik distribyutorları ikinci funksiyası isə, hava ilə təmas səthini artıraraq istilik transferini artırmaqdır. İstilik dağıtıcılarının praktikdəki bir digər funksiyası isə tək başlarına kafi ola bilmədikləri hallarda üzərlərinə fan montajını kolaylaştırmalarıdır.



     İstilik dağıtıcılardan istifadə vəsaitlərdən alüminyumun xüsusiyyətlərinə qısaca deyinmək lazım olsa; özkütlesi aşağı bir metaldır. Bu səbəbdən, hava ilə təmas səthini artıracaq geniş sahələri alüminium istilik paylayıcılar istifadə edərək daha yüngül bir şəkildə əldə edilə bilər. Bu vəsaitin digər bir xüsusiyyəti isə, istiliyi bakıram görə havaya daha yaxşı iletebilmesidir
mis; alüminyuma görə istiliyi daha yaxşı çatdıran bir metaldır. Bu səbəblə istilik dağıtıcının, ən isti hissəsi ilə ən soyuq hissəsi arasında, alüminium istilik paylayıcılara görə çox daha az istilik fərqli vardır. Bakırın, alüminyuma görə ən böyük dezavantajı özkütlesinin çox daha böyük olmasıdır. Bu səbəblə eyni böyüklükdəki mis soyuducu, alüminium soyuducularda çox daha ağır olurlar



FANLAR:

     İndiki vaxtda geniş şəkildə 4cm ilə 12cm arasında dəyişən ebatlarda azarkeşləri istifadə edilməkdədir. Fenlərin performansını təyin iki şey vardır. Bunlardan ilki qanadlarının eni. Bir fani qanadı nə qədər geniş olsa üfleyeceği hava miqdarı o qədər artar. Bu səbəbdən hava soyutmalı sistemlərdə performansı artırmaq üçün daha böyük azarkeşləri istifadə edilər. Fenlərin performansını təyin ikinci şey isə dönüş sürətidir. Bir fan nə qədər sürətli dönsə performansı da o qədər artar. Fenlərin çevril sürəti RPM (Revolutions Per Minute - bir dəqiqədəki dönüş sürəti) ilə qiymətləndirilir. Fenlərin performansları ümumiyyətlə məhsulun qutusunda ya da istehsalçı saytlarda verilir və CFM (Cubic Feet Per Minute - bir dəqiqədə neçə Fit kub hava üflədiyi) ilə qiymətləndirilir.

     Fanatlar ümumiyyətlə (sleevebearing ya da ballbearing olmaqla) iki tip yataq istifadə və istifadə yataq tipli fani səs və ömrünü əhəmiyyətli ölçüdə təsir edər. Bunlardan birincisinin (sleevebearing) yataq növü, istehsal xərcləri daha aşağı olmaqla birlikdə istifadə ömrü daha qısadır. Ayrıca bu yataq tipini istifadə azarkeşləri digər yataq tiplərini istifadə fanlara görə daha gurultulu çalışırlar. Bu səbəblə istifadəçilər arasında seçilməməlidir. Digər (Ballbearing) yataq tipini istifadə fenlərin xərcləri, digər (sleevebearing) yataq tipini istifadə fanlara müqayisədə daha yüksəkdir. Buna baxmayaraq, istifadə ömrünün daha uzun olması və daha sesiz iş kimi üstünlükləri daşımaları səbəbiylə istifadəçilər arasında seçim edilməlidirlər.
     Fenlərin səs-küyləri ümumiyyətlə məhsulun qutusunda ya da istehsalçı saytlarda verilir və DBA (decibels as per the a scale) ilə qiymətləndirilir. Fenlərin səs-küy səviyyəsinin insanlarda meydana gətirdiyi narahat edici təsir adamdan adama dəyişir. Bununla birlikdə okuyucuda ümumi bir fikir meydana gəlməsi üçün bu nümunələr verilə bilər. 22,5dBa və altı səs çıxaran fanları 1m uzaqdan eşitmək mümkün olmadığı üçün bu fanları səssiz olaraq xarakterizə. 30dBa bir çox adam tərəfindən dözüm edilə bilər səs sərhədi olaraq xarakterizə edilər. Bu səviyyənin üstündə səs çıxaran azarkeşləri istifadəçilərində narahat edici bir təsir meydana gətirməkdədir. 40dBa və üzəri fenlərin çıxardığı səs-küy saç qurutma maşını ilə yarışa səviyyədədir.



THERMAL MACUN:

     Ümumiyyətlə ağ rənglidir, ağ tutkala bənzər. Onsuz da qoxusu da yapışqan xatırladar. Bir az yapışdırıcı xüsusiyyəti vardır. Beləcə sürüldüyü maddələrin bir-birindən asanlıqla ayrılmasını mane olar, amma tək başına yapışdırıcı işi görəcək qədər də güclü deyil. Katılaşmaz, axıcı da deyil.
     Prosessor ilə fani metal heatsink'i arasında sürülərək, iki maddə arasındakı istilik ötürülməsi asanlaşdırmaq üçün istifadə edilər. Prosessorun üzərinə ilişən heatsink + fan ikilisi, prosessorun istiliyini salmaq üçün istifadə edilər. Prosessorun istiliyi yaxşı bir istilik ileticisi olan heatsink'e keçər və heatsink'in üzərindəki fan heatsink'e doğru hava üfləyərək heatsink'in üzərində yığılan istiliyi paylayır. Prosessor ilə heatsink arasındakı ötürülməsi nə qədər yaxşı isə, prosessorun istiliyi da o qədər asan salınar.

     Prosessor ilə heatsink dediyimiz metal parça arasındakı istilik ötürülməsi axsamasına səbəb olan isə, iki səth arasındakı kiçik boşluqlardan qalan havadır. Hər nə qədər çılpaq gözlə baxanda prosessorun üst səthi də, heatsink'in alt səthi də hamar görünsələr də, əslində hər iki səthdə mikroskopik ölçüdə olduqca kələ-kötür bir toxuya malikdir. Bu səbəblə, iki səthi bir-birinə bastırdığımızda, əslində bir-birinə fiziki olaraq təmas edən sahədə çox aşağıdır, arada qalan hava isə pis bir istilik mesajçıların. Bu səbəblə heatsink ilə prosessor arasında termal məcun sürülür.



Termal Macun İstiliyi Nə Qədər Düşürür?

      Bu çox müxtəlif amillərdən asılıdır. Kassanın içi fərah və heatsink + fan ikilisi kaliteliyse, 8-10 dərəcəlik bir eniş təmin edə bilər. Lakin ümumiyyətlə 5-6 dərəcəlik bir eniş təmin edər. İstiliyin eniş miqdarı mövsüm, prosessorun tipi kimi faktorlara də bağlıdır. Ən pis şərtlərdə belə 2-3 dərəcəlik bir eniş təmin etməsi gözlənilir.

Necə sürülür?

     Mümkün qədər az və incə sürtülməlidir. Çox qaçsa, prosessor ilə heatsink arasında çox qalın bir təbəqə meydana gətirəcək və bu vəziyyətdə müsbət təsiri görülməyə bilər. Amma prosessor və heatsink arasındakı boşluğu dolduracaq qədər çox sürülməlidir. Əvvəl heatsink alınır və kvadrat şəklində bir bölgəyə, altdakı şəkildə görüldüyü kimi sürülür.

  Daha sonra, heatsink prosessorun üzərində mümkün qədər möhkəm bir şəkildə ilişər. Hər nə qədər məcun elektrik keçirici xüsusiyyət daşımasa da, yenə də məcunu kənarlara taşırmamaya diqqət yetirməniz əhəmiyyətlidir. Xüsusilə AMD Athlon və Duron prosessorlarda, məcunun prosessor üzərindəki kontaklara bulaşmamasına diqqət edin.



SOĞUTMA NÖVLƏRİ

HAVA SOĞUTMA: (Klassik pərvanəli soyuducu)

     Hava soyutma üç şəkildə edildiyi söyləyə bilərik. Bunlardan ilkinə təbii soyutma deyə bilərik. Bu üsulda istilik istehsal edən parçanın üzərinə heç bir əlavə edilməz, parçanın öz səthi və təbii hava axını parçanın soyudulması üçün kifayətdir. Nümunə olaraq ana kart üzərindəki sata kontrolcüsü və təchizat kontrolcüsü kimi çiplərin soğutulma şəklini verə bilərik.
     Təbii soyutma çatmadığı vəziyyətlərdə istilik paylayıcı (heatsink) ilə soyutma metoddan gündəmə gəlir. Bu ikinci üsulda, istifadə istilik paylayıcılar vasitəsiylə parçanın istiliyi əmilər və buna əlavə olaraq istiliyi havaya çatdıran sahədə genişletilerek soyutma performansı artırılır. Bu üsula nümunə olaraq ana kart üzərindəki cənub köPage Rankingüsü kimi parçaların soyudulması verilə bilər. Bu iki üsula ümumi olaraq passiv soyutma da deyilir. İkinci üsulun soyutmağa çatmadığı vəziyyətlərdə sistemə bir fan əlavə olunaraq üçüncü üsul olan fenlə soyutma üsuluna müraciət edilər. Bu üsula aktiv soyutma da deyilir. İndiki vaxtda kompüterin bir çox hissəsi bu üsulla soğutulmaktadır.
     Qazlar və xüsusilə hava, istiliyi çox pis ilettir. Bu səbəblədir ki hava soyutma sistemlərində azarkeşləri istifadə edilər. Fenlərin tək funksiyası vardır. Bu da havanın yeri dəyişdirməkdir. Bu səbəbdən hava soyutma sistemlərində də fenlərin məqsədi, bu təməl funksiyası yerinə yetirməkdir. Bunun mənası, istilənən səthlərin ətrafından yığılan isti havanı uzaqlaşdırmaq və isti havanın yerinə soyuq hava yollamaktır.
Ən məşhur olaraq istifadə soyutma tipidir. Xərci digər soyutma sistemlərinə görə çox ucuzdur. Məqsəd istilənən parça üzərinə qoyulan (İndilərdə Ümumiyyətlə Mis) yarpaqlı boşqab ilə istiliyi payladığı üzərindəki fendən soyuq havanı plaka yarpaqlarına üfürür.



üstünlükləri:
1.) ucuzdur.
2.) tapılması asandır.
3.) Çeşit baxımından çox zəngindir.

Dezavantajları:
1.) Audio çalışırlar
2.) Çox yaxşı bir soyutma çıxışları yoxdur. (Ən çox otaq istiliyinə qədər soyudar)

SU SOĞUTMA: (Su blokuyla)

     Mayelərin istilik ötürülməsi havaya görə daha yüksəkdir. Bu səbəblə maye soyutma həlləri hava soyutma həllərinə görə daha yüksək performans təmin edərlər. Bu səbəblə overclock (hızaşımı) tətbiqlərində əksəriyyətlə seçim edilirlər. Su soyutma sistemlərini bir digər müsbət xüsusiyyəti; digər soyutma həllərinə nəzərən daha az səs-küy üretmeleridir.
Su soyutma sistemləri təməldə bu parçalardan meydana gələr;

1-Blok:
     CPU, şimal köPage Rankingüsü, GPU kimi sistem komponentlərinin üzərinə monte edilən və bu sistem komponentlərinin çıxardıqları istiliyi suya köçürən, ümumiyyətlə düzbucaqlı və ya kvadrat prizma şəkilli, içi boş parçalardır. İstiliyi daha yaxşı çatdırdığı səbəbiylə mis CPU blokları seçilməlidir.

2-Radiator (İstilik yayıcı):
     Sistem komponentlərindən mayeyə köçürülən istiliyin sistemdən uzaqlaşdırılmasını qısaca sistemin və mayenin soyumasını təmin parçalardır. Ölkəmizdə Thermaltake başda olmaq üzrə su soyutma həlləri üçün radiator istehsal edən firmaların məhsullarını tapmaq mümkün. Ayrıca bir çox istifadəçi maye soyutma sistemlərində istifadə üzrə avto-qızdırıcı radyatörün istifadə edilməkdədir.

3-Nasos:

     Soyutma mayesinin sistem içərisində hərəkət etməsini təmin edən parçadır. Bağlı dövrə sistemlərdə nasos davamlı eyni mayenin dövr daim etməsini təmin edər. Nasos normal və dalğıc olma üzrə ikiyə ayrılar. Dalğıc nasoslar böyük bir su anbarının içinə yerləşdirilirlər. Normal nasoslar isə su anbarının içinə yerleştirilmeyen nasosları.

Su Qabı: maye olduğu kaptır. Reservuar da deyilir.

5-Hortum: maye daşındığı parçalardır.



     Maye soyutma sistemimizə, bir kompressor əlavə edilərək qaz dəstəkli su soyutma sistemi əldə edə bilərik. Burada bir məlumat səhvi meydana gəlməməsi baxımından belirtmemiz lazım olan nöqtə bir nöqtə var. Qaz soyutma sistemlərində istifadə kompressor içində kompressor (qazı sıxan bölüm), kondanser (qazı sıxlaşdıran və qazdan mayeyə çevrilmənin olduğu bölüm), və kapilyar (evaporatöre gedən qazın təzyiqini nəzarət edən cihaz) tapılar. Ayrıca bütün sistemi soyutmaq üçün yerləşdirilən evaporatör (qazın kılcaldan çıxıb buxarlanaraq maye haldan qaza çevrilmə olduğu bölüm) tapılar.

     (Evaporatör, su qabı içindəki mayeni soğuttuğu üçün su soyutma sistemlərində radiator gərək yoxdur.) Qaz dəstəkli maye soyutma həlləri kompressor tipinə və ümumi sistemə görə mayenin temperaturu -40c'lara qədər enə bilər. Təbii ki bu istilikdə su donduğu üçün sistemdə saf su istifadə edilməz. Saf suya bəzi qatqı maddələri əlavə suyun donma nöqtəsi salınar ya da başqa mayelər istifadə edilər.

     Bunun xaricində qaz dəstəkli maye soyutma sistemləri, məntiq olaraq maye soyutma sistemlərindən çox bir fərqli yoxdur. Lakin bu sistemlərdə istifadə kompressor elektrik sərfi çox yüksəkdir. Bu səbəbdən uzun davamlı istifadəsinin uyğun olmaya bilər. Ayrıca kompressorlar çox səssiz məhsullar deyil. Bu səbəbdən bu qaz dəstəkli maye soyutma sistemləri, normal maye soyutma sistemlərindən daha gürültülüdür. Lakin sistemdə termostat istifadə və əlavə ayarlar edilsə maye istiliyinə görə kompressor zaman zaman bağlanıb açıla bilər. Bu da elektrik sərfini və səs-küyü bir dərəcə azaldar. Qaz dəstəkli maye soyutma həllərinin bir digər mənfi xüsusiyyəti isə, çox aşağı sıcaklılara çata bilməsi səbəbiylə su bloku və xortumların yalıtılması ehtiyacıdır. Əks halda bu parçalar üzərində tərləmə (havada olan suyun sıxlaşması) problemi ortaya çıxa bilər və bu problem Kompüterlərimiz üçün təhlükəli nəticələr ortaya çıxara bilər.

     Daha yeni yeni tətbiq olunmağa başlayan soyutma tipidir. Prinsip olaraq avtomobildəki soyutma eynisidir. CPU kimi istilənən parçanın üzərinə qoyulan bir pencək (Su Bloku) in içindən səssiz (akvarium nasosu) bir nasos ilə göndərilən su prosessoru soğuturken istilənən suyu da bir radyatörün içindən keçirilir. Radiator də böyük bir 120mm'lik bir fan ilişərək soğutulabilir.

üstünlükləri:

1.) Hava soyutmağa görə çox yaxşı bir soyutma performansı var.
2.) Səssiz çalışırlar (120mm'lik bir feni az dövrdə çalıştırsanız soyutmağa bir maneə olmaz)
3.) Bir az böyük etsəniz ekrankartı və chipseti də soğutursunuz.

Dezavantajları:

1.) bahalıdır. (Radiator, nasos, su kamera, rekordlar)
2.) Kasa içinə sığdıramazsanız daşıyarkən məşğul edər. (Sök-Tak)
3.) daşınması problem olur.
4.) Rekordlar yaxşı bağlanmazsa su sızdıran bilir. Sizin üçün yaxşı olmaz.

GAZ SOĞUTMA: [Şəxsi Soyuducu (Soğutmax)]

        Qaz ilə soyutma sistemlərinin quruluşu, qaz dəstəkli maye soyutma sistemlərinin quruluşuna bənzədə bilərik. Bu sistemlərin ən əhəmiyyətli fərqi evaporatörün bir maye qabı içində dayanmayıb, bir soyutma bloku şəklində hazırlanıb ilişdiyi parçanı soğutmasıdır. Bu səbəblə qaz ilə soyutma sistemlərinin içində maye soyutma və qaz dəstəkli maye soyutma sistemlərində kimi radiator, nasos və ya soyutma mayesi tapılmaz.

     Qaz dəstəkli soyutma sistemləri kompüterin ancaq bir hissəsinə (məsələn yalnız CPU) soğutabilecek məhsullardır. Bu sistemlərdə kompressor yalnız bir parçanı soyudar. Bunun təsiri o parçanın istiliyi, sistemin quruluşuna və kompressor performansına görə -50c dərəcəyə qədər düşə bilər. Bu sistemlər heç dayanmadan davamlı və hər zaman tam performans altında çalışır. Bu səbəblə də elektrik sərfi bundan əvvəlki həllərə görə çox daha yüksəkdir. Bu soyutma həllində tərləmə problemi daha güclüdür. Bu səbəblədir ki, bu sistemlər gündəlik istifadəyə uyğun deyil.

üstünlükləri:
1.) Çox çox yaxşı soyutma -35 dərəcə
Dezavantajları:

1.) Çox bahalı təxminən 500 $
2.) Bu qədər aşağı istilikdə tərləmə problemi.
3.) patlarsa basta sizə olmaq üzrə kompüterə da zərər verir. (Həm kompüter, həm də sizdə çox böyük şəkil dəyişikliyi.)

Su Soyutma ilə hava soyutma Fərqləri

hava Soyutma
     Ümumiyyətlə, təbii və ya fan dəstəkli olaraq hava soyutması istifadə edilməsi, elektron hissələrinin soyudulması üçün çox məşhur bir üsuldur. Əgər təbii hava axını, səth artırma etmədən parçanı soyutmaq üçün qeyri-kafi isə, parçaya əlavə olunacaq bir soyuducu, istilik transferini artırar və parçadan istilik əmərək parçanın istiliyini salar.
Daha çox soyutma lazımdırsa, əlavə olunacaq bir fan köməyiylə soğutucunun üzərindən keçən hava axını artırılar və daha çox istiliyin havaya keçməsi təmin edilə bilər. Fan istisna olmaqla, hava soyutma əlavə bir cihaz tələb etmir və soyutma əməliyyatını performanslı olaraq edər. Amma su soyutma, müxtəlif əlavə avadanlıq tələb edir.

     Elektron hissələri əməliyyat gücü, sahib olduğu transistor sayı ilə arttırılmaktadır. Hər nə qədər silikon emal texnologiyasının kiçilməsi və transistor ölçülərinin da buna bağlı olaraq ufalmasıyla vahid əsasında enerji sarfiyatları azalsa da, bu səfərdə müəyyən bir sahəyə düşən adətləri artdığı üçün cəmdəki enerji sarfiyatları artmaqdadır.
Bu sərfi çöpü isə işidir.

     Ağıllı dizayn ilə səth sahəsi artırmaq mümkünsə də, bu günlərdə soyuducu böyüklükləri və ağırlıqları anormal artmaqdadır. Böyüklük artdıqca, fan tərəfindən partladılmış havaya qarşı yaranan öncə təzyiq da artmaqdadır, bu fenlərin da soğutucuyla mütənasib olaraq böyüməsini tələb edir.
Fanlar böyüdükcə, fani özü, montaj hissələri, hava girişi və çıxışı soyuducu üzərində çox qiymətli bir qisim sahəsi bağlamaqda, soyutma funksiyası üçün kiçik bir reaksiyaya belə səbəb ola bilməkdədir.

su Soyutma

     Su soyutma sistemləri, hava soyutma dezavantajlarına görə daha yaxşı nəticələr verməkdədir. Daha az axıcı həcmi ilə daha çox istiliyi üzərinə ala bilər, daha tutarlı bir istilik nəzarət edir və bütün bunları daha səssiz bir şəkildə edər.

     Soyutma maddəsinin fiziki xüsusiyyətləri, istilik ötürülməsi ilə soyutma təməlini təşkil edir. Sıxlığının az olması səbəbiylə hava, istilik ötürülməsi baxımından vahid ağırlıqda daha az istilik daşıya bilər. Müqayisə etmə etsək, su daha sıxdır və vahid ağırlıqda daha çox istilik daşıyır. Qısaca soyutma maddəsinin sıxlığı və spesifik istiliyi, onun yüklenebileceği və daşıya biləcəyi istiliyi təyin edər.

qaynaq    http://okandemircan.blogcu.com/pc-sogutma-sistemleri/2690326